PAPEL KAEBAUK HANESAN INVESTIMENTU FINANSEIRA HODI FO
KREDITU BA SOSIEDADE HODI HASA’E KRESIMENTU EKONOMIA
(Estudu kazu iha
sentru kreditu kaebauk suku Dato Munisipiu Liquica)
Author: LEONITA DE JESUS GONCALVES. (NME:17.03.02.015) Co-Author Frans B.D.S.Menezes,SE.,M.Si
Fakuldade Siensia Sosias no Humana (CSH)
Departamentu Politika Dezemvolvimentu
Universidade da Paz (UNPAZ)
Rua: Osindo I Manleuana, Dili, Timor Leste
Abstratu
Hanesan instituições financeiras, kooperativa
rekolha fundus ka osan husi membru ho
kandidatu kliente hodi hetan vantazen. Serkulasaun osanmentu iha kooperativa
determina husi sulin kreditu membru. Se’e Bainhira membru fo fila osan tuir
tempu, maka serkulasaun osamentu iha kooperativa se’e estabil no kooperativa
bele dezemvolve aktividades, no Bainhira, karik kliente ka membru ne’ebe
empresta ka kreditu la fo fila osan tuir nia tempu no ne’ebe determina ona iha
fulan, maka se’e difikulta serkulasaun osamentu no fo impaktu ba mudansa ba iha
kooperativa ne’e rasik.
Bazeia ba antecedente ne’ebe mak temi ona iha leten, mak hakerek nain ba obra seintifiku ida ne’e halo identifikasaun ba problema mak hanesan : (1). Se’e menus
komprensaun membru ba objetivu kooperativa kreditu kaebauk. 2). Menus
konseinsia membru dever fo fila osan empresta. 3). Menus sosializasaun no
esklaresementu husi kooperativa kreditu kaebauk ba kleinte ka membru. Hare’e ba problema ne’ebé temi iha antecedente no identifikasaun problema maka, nu’udar hakerek nain ba proposta halo formulasaun problema Hanesan:“ Oinsa Papel
Kooperativa Kreditu Kaebauk Ba Investimentu Sosiedade, Hodi Hasa’e Kresimentu
Ekonomia ? Bazeia
ba objetivu ne’ebé atu atinji iha peskizasaun ida ne’e mak hakerek nain ba proposta utiliza enkuadramentu literaria ne’ebe Kompostu husi Téoria Papel, Téoria Kooperativa, Téoria Kreditu Téoria Investimentu, Téoria Sosiedade, Teoria Kresimentu Ekonomia ho
Teoria Ekonomia. Tipu
peskiza ne’ebé hakerek nain atu uza iha peskiza ida ne’e mak
Kualitativu
Deskritivu
katak atu observa fenomena sira
ne’ebé akontese iha fatin peskiza ho faktu
ka realidade hanesan ho kondisaun ne’ebé
lolos liu hosi fontes dadus Primariu no
Sekundariu, Tékniku Halibur Dadus, Instrumentu Peskiza no
Téknika Análiza Dadus.
Hosi análiza
rezultadu peskiza ne’ebe mak esklarese ona, maka peskizador ba obra
seintifiku atu deskreve katak papél kaebauk investimentu no finansas
hodi fo kreditu ba sosiedade hodi hasae kresimentu ekonomia liu kaebauk
investiementu no finansas atu fo kreditu ba sosiedade no ba familia sira sai
hanesa oportunidade ida ne’ebe mak diak tebes atu ajuda hodi hadia sosiedade
sira nia moris, atu nu’une’e bele muda sira nia ekonomia familia nian no bele
hamenus kiak iha sosiedade, no mos bele hasa’e kresimentu familia iha nasaun
Timor-Leste.
Konkluzaun,
katak
Liu
husi ida ne’e peskijadora hatete papel kaaebauk investimentu no finansas bele
muda sosiedade nia moris ba moris ida ne’ebe mak sustentavel, liu husi selu oan
sira ba eskola no halo negosio iha sira nia moris hodi bele dezenvolve sira nia
ekonomia familia nia no mos bele hasa’e kresimentu ekonomia nasaun nian liu
husi kreditu ne’ebe mak kaebauk investimentu no finansas investe klaru katak fo
ona vantage ne’ebe bele hadia sosiedade nia moris, no halo sosiedade sira bele
hasa’e kresimentu familia nian.
Liafuan xave : Papel, Kooperativa, Kreditu, Investimentu,
Sosiedade, Kresimentu Ekonomia.
LISTA SIGLA
RDTL :
RepublikaDemokratika de Timor-leste
UNPAZ :
Universidade da Paz
TL :
Timor-leste
KKK : Kooperasaun
Kreditu Kaebauk
IT : Instituisaun
Teknolojia
SCH : Siensia Sosiais e
Humanas
LIA-DAHULUK
Antesedente
Dezenvolvimentu
ekonomia sai hanesan factor importante ida ne’ebe mak sai objetivu no esperansa ida husi governo. Esperansa dezenvolvimentu ekonomia
sai ona baze importante ida ne’ebe esforsu hala’o husi governo. Liu husi ida
ne’e, mak esforsu ne’ebe mak governo halo atu hasa’e dezenvolvimentu ekonomia
nasional. Sorin seluk mos tamba menus akumulasauan capital rendimentu iha
nasaun ida nia laran, ho ida ne’e mak sai kauza ba govervo Timor-Leste hodi
nune’e bele esforsu an ba atu halo linha kordensaun ho elementu sira ne’ebe mak
uja, hodi atinji nessidade sosiedade nian. No ida seluk mos tamba menus
produtividade iha kriatividade, no konsumu publik ne’ebe a’as. Politik
dezenvolvimentu nasional Timor-Leste kompostu dezenvolvimentu iklim emprezarial
no investimentu, mak bele hasa’e sector emprezarial privado nasional iha
dezenvolvimentu negosiu ki’ik ne’ebe mak
liu husi fo kreditu ou empresta. Iha kooperativa la hanesan instituições financeiras
governo ne’ebe lao ho nia servisu rai no empresta hanesan banku, maibe
kooperativa hanesan instituições financeiras ne’ebe akumula osan
rai husi membru no kandidatu membru ne’ebe hanesan poupança no depósito ne’ebe
kanaliza ba iha nia kliente atu hetan lukru /liu husi nia regras ne’ebe
konsagra iha estatutu kooperativa ida-idak. Hanesan instituições financeiras,
kooperativa rekolha fundus ka osan husi
membru ho kandidatu kliente hodi hetan vantazen. Serkulasaun osanmentu iha
kooperativa determina husi sulin kreditu membru. Se’e Bainhira membru fo fila
osan tuir tempu, maka serkulasaun osamentu iha kooperativa se’e estabil no
kooperativa bele dezemvolve aktividades, no Bainhira, karik kliente ka membru
ne’ebe empresta ka kreditu la fo fila osan tuir nia tempu no ne’ebe determina
ona iha fulan, maka se’e difikulta serkulasaun osamentu no fo impaktu ba
mudansa ba iha kooperativa ne’e rasik.
Identifikasaun
Problema
Bazeia
ba esklaresementu jeralmente maka, papel kooperativa nian ba ekonomia nasional
mak la serbisu ba ema ka instituisaun externu atu fo moris, maibe serbisu ba-an
atu iha moris. Koperativa moris ho prinsipiu, Tamba ho hakarak rasik no livre,
halao ho demokrasia, partisipa ho ekonomia, autonomia no hamrik mesak,
edukasaun, formasaun ho informasaun, interkooperasaun, interese ba komunidade. Bazeia
ba antecedente
ne’ebe mak temi ona iha leten, mak hakerek nain ba proposta ida ne’e halo identifikasaun ba
problema mak hanesan : (2).
Se’e menus komprensaun membru ba objetivu kooperativa kreditu kaebauk. 3). Menus
konseinsia membru dever fo fila osan empresta. 4). Menus sosializasaun no
esklaresementu husi kooperativa kreditu kaebauk ba kleinte ka membru.
Formulasaun
Problema
Hare’e ba
problema ne’ebé temi iha antecedente no identifikasaun problema maka, nu’udar hakerek nain ba proposta halo formulasaun problema Hanesan:“ Oinsa Papel Kooperativa Kreditu Kaebauk
Ba Investimentu Sosiedade, Hodi Hasa’e Kresimentu Ekonomia ?
ENKUADRAMENTU
TEORIA
Bazeia ba objetivu ne’ebé atu atinji iha
peskizasaun ida ne’e mak hakerek nain utiliza enkuadramentu literasia ne’ebe Kompostu husi :
Téoria Papel
Enkuantu tuir matenek nain Tuir
Daryanto S.S 1988:121 hatete katak papel hanesan
karakteristika ne’ebe mak ema iha espera atu halao servisu tuir nia knar ne’ebe
mak iha nia pozisaun rasik, ba iha organizasaun, grupu, no simbolu ne rasik.
Matenek nain W.J.S.Poerwadarminta
(197:383) ), papel
hanesan servisu ida ne’ebe mak espera
husi ema ida ba iha sosiedade,no mos papel hanesan parte husi servisu ida
ne’ebe hakarak atu halo, maibe tuir Thibaut ho Kelly (1986:131) fo sira nia hanoin kona ba papel hanesan
perilaku/hahalok ida ne’ebe mak husi ema ida ba ema seluk atu halo interasaun
ba malu.
Bazeia definisaun papél nian maka hakerek nain konklui
deit katak papél maka knaar prinsipal ida tenke hala’o tuir profisaun ema
ida-idak nian assume nu’udar kargu signifika hodi bele toma responsabilidade
atu halo servisu saida deit bazeia instituisaun, organizasaun no seluk tan, atu
bele fo administra no halo atendimentu ba públiku.
Téoria Kooperativa
Tuir matenek nain Arifinal
Chaniago ne’ebe foti iha website https://
wiss. co. id/read-27-pengertian-koperasi-menurut-para-ahli.html, esklarese
katak kooperativa sai hanesan grupu
ida ne’ebe ho nia ema no mos entidade legal no livre husi nia ema atu sai no
tama, no halao nia servisu hamutuk hanesan
familiar hodi hasae bem estar ema nian.
Tuir Hatta ne’ebe
foti iha website https://wiss.co.id/read-27-pengertian-koperasi-menurut-para-ahli.html hatete katak kooperasaun hanesan servisu ida nbe mak
hambrik atu hadia vida moris ekonomi ida ne’ebe mak importante ba iha asaun
solidariedade.
Bazeia ba hanoin sira iha leten maka hakerek konklui deit
katak kooperativa hanesan asaun ajuda malu ida hodi hlao servisu hamutuk atu
hadia moris iha vida ekonomia ida ne’ebe mak diak iha grupu ne’ebe hanesan
familia ida hodi hasa’e solidariedade ba iha grupu ba atinji bem estar grupu.
Definiaun
Kreditu
Kompriende
Kréditu Tuir Hasibuan (87: 2008) kréditu ne 'e tipu hotu-hotu empréstimu nian
ne' ebé tenke selu ho funan tuir akordu ne 'ebé sira konkorda ona. Nune' e,
bele konklui katak kréditu ne 'e hanesan esforsu ida atu fornese atinjimentu
iha forma sasán, servisu, ka osan husi parte ida (fornesedór kréditu) ba parte
seluk (reseita kréditu nian) ho baze iha konfiansa ne' ebé reseita kréditu nian
sira tenke fó fali kréditu ne 'ebé fó iha momentu ida ne' ebé sei mai hosi
parte ne 'ebé la hetan fiar (remunerasaun) tuir akordu ida ne' e.
Hosi
definisaun balun iha leten, bele konklui katak kréditu ne 'e hanesan kolokasaun
fundu nian ne' ebé banku ida halibur ona ne 'ebé mak hanaran kredór ida ba ema
ne' ebé mak bainbain bolu kredór, ho akordu ida atu fó fila fali osan ne 'e
tuir periodu tempu.
Téoria Investimentu
Tuir peritus James C.
Van Horn iha manual introdusaun seinsia ekonomi Frans B.D.S. Menezes
(2020:32-33), Esklarese kona-ba investementu mak aktividade ne’ebe realizado ou
halao hela mak fo benefisiu osan (dineheiro)
agora, ho objetivu hodi hetan rezultadu ba sasan iha tempu tuir mai.
Kontunuasaun nebe mak lases husi peritus Fitz Gerald Esklarese katak
investementu mak aktividade ne’ebe relasiona ho esforsu ba dada rekurcu-rekurcu
ne’ebe utiliza ba habarak sasan. Husi
fundus ne’e mak se’e hetan resultadu sulin ba produtu foun iha tempu tuir mai. Matenek nain Tandelilin iha manual intrudusaun seinsia ekonomi Frans
B.D.S. Menezes (2020:32-33), Esklarese katak investementu mak komitmentu ba
fundus ho montante ou recurs seluk ne’ebe halao ba tempu agora, ho objetivu
hetan vantazen iha future.
Bazeia ba hanoin hosi peritus sira iha
leten mak hakerek nain konklui deit katak investementu mak prosesu ba
aktividades ida ne’ebe mak pesoalka grupu ida halao tuir nia nesesidade tantu
osan ou sasan tuir limitasaun tempu, ho
objetivu hodi hetan nia benifisiu iha futuru mai.
Téoria Sosiedade
Tuir matenek nain, Linton, (2002:45) iha website https:// pengajar. co.id/masyarakat-adalah:
katak sosiedade signifika ema ne’ebe hamutuk iha grupu ida koopera servisu
hamutuk iha fatin balun no nia baliza territorial ho ema no rai seluk. Koentjaraningrat, (2002:46) iha website
https://pengajar.co.id/masyarakat-adalah katak sosiedade signifika grupu bo’ot ne’ebe moris kleur ho sira
nia kultura rasik hanesan umana ho kooperativa diak iha aspetu hotu ba vida
moris nian.
Hakerek nain hakarak
konklui deit katak sosiedade ne’e moris iha fatin ida/komunidade ka grupu ida
ne’be iha maske la mai husi familia ida maibe moris ona iha sosiedade ida
sempre tulun malu liu husi solidariedade ne’ebe mak iha.
Teoria
Kresimentu Ekonomia
Tuir mai Sadono Sukirno foti iha website https://www.paraahli.net/2020/09/pertumbuhan-ekonomi.html hatete katak, kresimentu ekonomia hanesaan sasukat husi kuantitativu nian ne’ebe
mak hakerek ona iha dezenvolvimetu ekonomia iha tinan ida ne maibe diferente ho
tinan uluk nian kontunua husi P. Eko
Prasetyo esklarese katak Kresimentu ekonomia hanesan atu hasae
output no hasae hanoin nasional agregar liu husi tempu ne’ebe mak determina ona, hanesan tinan ida.
Tuir peritus Putong Iskandar foti iha website https://www.paraahli.net/2020/09/pertumbuhan-ekonomi.html esklarese katak, Kresimentu ekonomia hanesan atu hasae hanoin nasional liu
husi maneira signifika (hanesan aumenta hanoin husi kapital) ne’ebe konta husi
tempu ne’ebe determina ona.
Bazeia opiniao iha
leten maka hakarek nain atu konklui deit katak Kresimentu ekonomia hanesan
prosessu atu hasae output capital ne’ebe mak iha nasaun ida iha tempu naruk no
mos mudansa kresimentu ekonomi iha nasaun ida ne’ebe akontese iha peiode ne’ebe
determina ho akumulasaun husi tinan ba tinan hodi sai sasukat husi kuantitativu
nian ne’ebe mak hakerek ona iha dezenvolvimetu ekonomia iha tinan ida ne’e
maibe diferente ho tinan uluk nian.
Teoria
Ekonomia.
Definisaun ekonomia nian mak buat
hotu ne' ebé relasiona ho asuntu moris iha uma-kain, klaru saida mak signifika
no iha ninia dezenvolvimentu, la 'ós refere de' it ba família ida ne 'ebé
kompostu hosi laen, feen no oan sira, maibé mós uma laran ne' ebé luan liu, hanesan
uma-kain nasaun nian, estadu no mundu tomak. Tuir mai ne’e mak definisaun no
definisaun ekonómika nian tuir peritu oioin;
a) Adão
Smith Ekonomia mak investigasaun ba sirkunstánsia no kauza riku sira Estadu
nian.
b) Mill
J.S Ekonomia mak siensia prátiku kona-ba despeza no grupu sira.
c) Abraão
Maski Ekonomia nu 'udar kampu esperimentál
estudu nian ida hodi rezolve problema nesesidade moris ema nian liuhosi halakon
tiha rekursu ekonómiku hotu-hotu ne' ebé eziste bazeia ba prinsípiu no teoria
balun iha sistema ekonómiku ida ne 'ebé konsidera efetivu no efisiente.
d) Hermawan
Kartajaya define Ekonomia hanesan plataforma ida iha ne 'ebé setór industriál
tau hamutuk ho nia.
e) Paulo
A. Samuelson. Ekonomia mak maneira ne’ebé ema no grupu sira halo hodi aproveita
rekursu limitadu sira atu hetan produtu oioin no distribui ba komunidade atu
konsume.
Bazeia
ba esklaresementu iha leten mak hakerek nain konklui katak ekonomia mak hanesan
buat hotu ne' ebé relasiona ho asuntu moris iha uma-kain, klaru saida mak
signifika no iha ninia dezenvolvimentu, la 'ós refere de' it ba família ida ne
'ebé kompostu problema nesesidade moris ema nian liu hosi halakon tiha rekursu
ekonómiku hotu-hotu ne' ebé eziste bazeia ba prinsípiu no teoria balun iha
sistema ekonómiku ida ne 'ebé konsidera efetivu no efisiente.
METÓDU PESKIZA
Projetu Peskiza
Bazeia ba tipu peskiza ne’ebe hakerek nain atu uza iha
peskiza ida ne’e mak hanesan peskiza Qualitativu deskritivu. Metode peskiza Qualitativu deskritivu katak atu observa
fenomena sira ne’ebe akontese iha fatin peskiza ho faktu realidade hanesan ho
kondisaun ne’ebe lolos. Ho objetivu atu buka hatene perspetiva husi parte
Akademiku nian kona-ba Papel Kooperativa Kreditu Kaebauk Investimentu fo
Kreditu ba Sosiedade Hodi Hasa’e Kresimentu Ekonomia
Tuir matenek nain sugiyono (2014:7) Nia hateten katak
metode peskija kualitativu hanaran metode foun, tamba nia popularidade seidauk
kleur. Tamba bazeia ba filosofia metode ne’e bolu mos nu’udar metudo artistiku,
tamba prosessu peskija ho lalaok arte, no bolu mos netudo interpretative tamba
resultadu dadus peskiza sei iha relasaun ho interpretasaun dadus ne’ebe sei
deskobre iha kampu.
3.1. Foku
Peskiza
Iha
peskiza ida ne’e hakerek nain hare’e liu ba prioridade peskiza nian kona-ba
situasaun hirak ne’ebe mak akontese iha Timor-Leste, ne’ebe sai impedementu
maka’as no ineteresante tebes iha sociedade nia le’et mak hanesan iha kontextu
espesifiku peskiza nian hanesan Papel Kooperativa Kreditu Kaebauk Ba
Investimentu fo kreditu ba Sosiedade, hodi hasa’e kresimentu ekonomia
Fatin no Situs Peskiza
A.
Fatin
Fatin
peskiza ne’ebé hakerek nain atu hala’o peskiza mak dahuluk iha centru kreditu
kaebauk iha suku dato munisipiu Likisa, Dili Timor-Leste
B.
Situs
Hirak ne’ebé sai objetu peskiza ba peskizador mak hanesan tuir mai ne’e:
1.
xefe kaebauk
2.
Staff
(1)
3.
Sosiadade no membro (2)
Objetivu Principal husi
hakerek nain mak atu buka hatene kona-ba papel kooperativa kreditu kaebauk
invetimentu fo kreditu ba sosiedade hodi hasa’e kresimentu ekonomi.
Tipu
Dadu sira
Dadus
Kuantitativu
Tuir Matenek nain Azwar
(2007:5) Hateten katak Peskiza kuantitativu nu’udar peskiz Ne’ebe haka’as liu
ba dadus-dadus numeru prosessu nian ho metodu estatistika. Husi ne’e hatudo
katak peskixa kuantitativu hanesan tipu ida husi dadus ne’ebe bele sai sasukat
no bele sura tamba iha relasaun metin liu ba Numeru.liu-liu bazeia ba
Informasaun ne’ebe ita bele Define ho numero.
Dadus
Kualitativu
Tuir
matenek nain Sukmadinata (2009:53-60) Hateten katak Peskiza kualitativu nu’udar
peskiza ida ne’ebe uza hodi halo deskrisaun no analiza kona-ba fenomena,
akontesementu, atividade, social, atetude, kreabilidade, persepsaun no ema
individo ou groupu. Ho definisaun ba peskiza ne’e rasik kona ba dadus
kualitativu utiliza hanesan dadus ho forma verbal no laos numeru.
Fonte
de Dadus
Fonte
de Dadus Primariu
Tuir Matenek Nain Hasan
(2002:82) Nia Hateten Katak Dadus Primariu Nu’udar Dadus Ida Be’ebe Hetan ka
Rekolha Direita iha kampu husi ema ne’ebe ita halo Peskiza ka ema ne’ebe ita
Preciza. Husi ne’e Dadus
Primariu ne’e ita konsidera nu’udar dadus ne’ebe peskizador hetan ka Rekolha
direitamente husi fonte dahuluk. Tamba Ne’e Dadus Primariu husi peskiza ida
ne’e mak informasaun ida ne’ebe peskizadore hetan direita husi husu no hatan.
Fontes
de Dadus Sekundariu
Tuir Matenek nain Hasan
(2002:58) Nia Hateten katak Dadus Sekundariu hanesan dadus ida ne’ebe maka ita
hetan no Rekolha husi ema ne’ebe halo peskiza no husi fontes ne’ebe iha ona.
Husi ne’e Dadus Sekundariu ne’ebe
peskizador konsidera nu’udar dadus ne’ebe peskizador hetan ka rekolha laos direita
husi ema ne’ebe hatan ba hakerek nain nia perguntas, maibe hakerek nain hetan
husi dokumentu sira ne’ebe iha ona. Tamba ne’e iha peskija ne’e dadus
sekundariu ne’e hakerek nain hetan husi domukentus kona-ba estatistika papel
kooperativa kreditu kaebauk invstimentu fo kreditu ba sosiedade hodi hasa’e
kresimentu ekonomi.
Téknika Halibur Dadus
Iha téknika halibur dadus iha prosesu peskiza ne’e maka nu’udar hakerek
nain utiliza téknika oin tolu (3)
maka haktuir mai ne’e:
- Observasaun
Téknika halibur dadus observasaun katak
hanesan instrumentu ida ba peskizadór iha fatin peskiza hó interasaun direita
atu bele hatene realidade problema Mudansa klimatika ne’ebe akontese iha ita
nia rai-laran.
Peritu
Sukmadinata (2011:15) argumenta katak tékniku ne’e utiliza atu foti dadus liu
husi maneira observasaun direita kona-ba aktividade ne’ebé la’o dadauk.
Marshall (1995:226) through observation, the researcher learn
about behaviour and the meaning attached to those behavior. Liu husi dalan
observasaun ne’ebé hala’o hela nu’udar peskizadór atu bele aprende kona-ba
hahalok atividade peskiza nian.
- Intervista
Intervista katak téknika ida
ne’ebé utiliza atu halibur dadus ka akumula dadus ne’ebé iha, implementasaun
dadauk nu’udar peskizadór hasoru malu direitamente hó respondente atu bele
hetan ka simu informasaun kona-ba problema ka fenomena sosial ne’ebé iha
ligasaun hó titúlu peskiza nian.
Tuir Esterberg (2002:231) Nia
hateten katak Peskizadór atu konklui deit katak iha sorumutu entre ema na’in
rua bele liu atu bele troka malu informasaun hó ideias liu husi prosesu husu no
hatan, iha komunikasaun refere hanesan konstrusaun ida kona-ba problema ka
topiku ne’ebé partikularmente.
- Dokumentasaun
Téknika
halibur dadus liu husi dokumentasaun hanesan metodu peskiza ida ne’ebé utiliza atu hetan ka hatene ba dadus
sira ne’ebé relasaun duni hó problema refere, katak atividade halibur dadus
indireitamente ka hanesan objetu segundu maka liu husi dokumentus, arkivu no
relatoriu anual. Tuir matenek nain
Sugiyono pengertian dokumentasi menurut sugiyono adalah sebuah cara untuk
memperpleh informasi dan data dalam bentuk buku, arsip, dokumen, tulisan angka
dan gambar yang berupa laporan serta keterangan yang bisa mendukung sebuah penelitian.
Instrumentu
Peskiza
Instrumentu
peskiza hanesan fasilidade ne’ebé uza
iha durante peskizadór hala’o prosesu peskiza, hó nia objetivu mak atu hafasil
peskizadór konabá prosesu rekolla informasaun iha terenu, no instrumentu hirak
ne’ebé uza husi peskizadór hodi halo peskiza mak hanesan tuir mai ne’e, dahuluk
mak peskisadór hanesan instrumentu prinsipal iha prosesu peskiza no mos
instrumentu seluk hanesan:
1. Matadalan
Intervista no Kuestionáriu hanesan instrumentu ida ne’ebé peskizadór uza
hanesan matadalan pergunta hodi hafasil peskizadór atu halo pergunta bá
respondente iha fatin peskiza.
2. Gravador
hanesan instrumentu ida ne’ebé utiliza husi peskizadór atu grava atividade
intervista hotu ne’ebé halo husi intervistador bá informante.
3. Kadernu
mak sai hanesan instrumentu ida bá peskizadór iha fatin peskiza hodi hakerek atividade
hotu-hotu husi rezultadu peskiza ne’ebé peskizadór hetan iha fatin lokalizasaun
peskiza.
4. Lapizeira
mak sasan ruma ne’ebé uza husi peskizadór hodi hakerek atividade hotu- hotu inklui
hakerek informasaun sira ne’ebé iha ligasaun ho problema peskiza.
3.2.
Instrumentu Peskiza
Instrumentu
peskiza hanesan fasilidade ne’ebé uza
iha durante hakerek nain hala’o prosesu peskiza , hó nia objetivu mak atu
hafasil hakerek nain kona-bá prosesu rekolla informasaun iha terenu, no instrumentu hirak ne’ebé atu
uza husi hakerek nain hodi halo peskiza mak hanesan tuir mai ne’e, dahuluk mak
hakerek nain hanesan instrumentu dahuluk iha prosesu peskiza no mos instrumentu
seluk hanesan:
1.
Matadalan
Intervista no Kuestionáriu hanesan instrumentu ida ne’ebé hakerek nain
uza hanesan matadalan pergunta hodi hafasil hakerek nain
atu halo pergunta bá respondente iha
fatin peskiza.
2.
Gravador
hanesan instrumentu ida ne’ebé utiliza husi hakerek nain
atu grava atividade intervista hotu ne’ebé halo husi intervistador bá
informante.
3.
Kadernu
mak sai hanesan instrumentu ida bá hakerek nain iha fatin peskiza hodi hakerek atividade
hotu-hotu husi rezultadu peskiza ne’ebé hakerek nain hetan iha fatin
lokalizasaun peskiza.
4.
Lapizeira
mak sasan ruma ne’ebé uza husi hakerek nain hodi hakerek atividade hotu- hotu
inklui hakerek informasaun sira ne’ebé iha ligasaun ho problema peskiza.
3.3.Téknika Análiza Dadus
Atu halo análiza ba dadus hirak ne’ebé mak hakerek
nain akumula ka halibur ona durante
halo peskiza maka, teknika ne’ebé hakerek nain uza hodi análiza problema refere liu husi tékniku
análiza kualitativa deskritivu hanesan hakerek
nain uza métodu análisa dadus ne’ebé
maka kria husi Milles no Huberman liu husi prosesu maka hanesan
:
- Halibur Dadus (Data Collection)
Téknika halibur
dadus iha fatin determinadu ba peskiza liu husi dalan ka prosesu intervista, observasaun no dokumentasaun.
Halibur dadus maka prosesu halibur dadus
husi hakerek
nain ba informador iha fatin peskija
- Redusaun Dadus (Reduction Data)
Redusaun dadus
nu’udar prosesu hanoin ida ne’ebé hó sensitivu nomós presisa haluan haklean liu
tan kuñesimentu matenek ne’ebé áas. Redusaun dadus iha ne’e signifika katak
hanesan prosesu ida hodi hili no konsentrasasun ba redusaun, no
transformasaun dadus ne’ebé mai husi
hakerek iha fatin peskisa, dadus kualitativu iha ne’e bele haklot no transforma
hó maneira oin-oin liu husi selesaun ne’ebé rigorozu no halo revista ba dadus
ne’ebé hetan husi fatin peskisa hodi hetan dadus ne’ebé maka loos no hanesan hó
realidade.
- Analiza Dadus (Data Display)
Hakerek nain konklui katak análiza dadus hanesan konjunta husi
informasaun estrutura no fó posibilidade atu foti konklusaun no toma medidas,
hare’e ba análiza dadus husi hakerek na’in sei atende saida mak akontese no
saida mak tenke halo, hodi analiza ba foti medidas atu implementa, ne’ebé
possibilidade atu foti konkluzaun hó análiza ne’ebé iha tiha ona.
- Konklusaun no Verifikasaun (Conclusion or
Verification)
Iha etapa ikus ba análisa dadus kualitativu bazeia Milles
hó Huberman maka halo konkluzaun no verifikasaun konaba dadus sira ne’ebé
halibur tiha ona husi fatin peskiza nomós atu halo verifikasaun ba dadus ka
halo konklusaun ba dadus ne’ebé maka halibur
ona komesa husi inisiu to’o remata.
REZULTADU
PESKIJA NO ESPLIKASAUN
Deskrisaun
jeral ba fatin peskija
Klaramente Prosesu
hala’o peskiza sientifiku sai nu’udar atividade ne’ebé importante tebes iha
ambiente eskola liu-liu iha nivel universitarius sira dalabarak akontese iha
akademia sira tantu husi instituisaun sira ne’ebé deit halo peskiza, ho
objetivu peskiza hatudu katak iha ne’ebé peskizador ida hala’o hodi bele buka
tuir no hatene no buka dadus ka faktus konkretu sira ne’ebé ligadu tebes ho
akontesimentu ruma liu tiha ona iha tempu balun liu-ba iha fatin balun hanesan
iha sosiedade nia leet no espesifikamente ba fenomena sosial sira nian, fatin
lokasaun peskiza importante liu ba peskizador, atu hetan resposta sira ne’ebé
relevante tebes ho maneira sientifiku ba koleta dadus ne’ebé ho rasional,
sistematika no emperika nune’e bele responde ba obra sientifiku ka problema ida
ne’ebé nu’udar peskizador levanta ona ho titulu ruma bazeia akontesimentu
refere, ho ne’e peskizador hala’o hala’o atividade peskiza iha Edifisiu Centrru
kaebauk munisipiu likisa suku bazartete aldeia Nartutu
Istoria
Badak Kona-Ba Centru kaebauk munisipiu likisa suku bazartete aldeia Nartutu
Kaebauk investimentu no
finansas hari iha loron 23 fulan agustus tinan 2016 defini nia lisensa sai
hanesan (ODTI) Other Deposit taking
instituition. kaebauk investimentu ne’e rasik hari husi Sr.Angelo Bere Cau
Soares .
Iha tinan 2001 kaebauk
investimetu no finansas sei hola parte
hanesan save the children nia programa,depois iha loron 2 fulan dezenmbro tinan
2002 trasnfer programa mikro kredito husi save the children ba CRS nia
programa,depois komesa iha loron 1 fulan fevereiro tinan 2007 CRS hakotu nia
misaun no sei intrega fali ba Tuba Rai Metin hodi obriga a’an lao mesak sem
apoiu husi donor ruma,depois de tuba rai metin lao mesak to iha loron 23 fulan
agustus 2016 husi banko central define lisensa hodi transfere husi tuba rai
metin ba fali KAEBAUK INVESTIMETU NO FINANSAS ate ohin loron.
Aprezentasaun
Dadus
Bazeia ba resultadu
intervista ne’ebé peskizador hala’o iha fatin peskiza atu hetan dadus iha
ne’ebá halo intervista ba direktur kaebauk investimentu no finansas SA.
Papel
kredito kaebauk investimentu no finansas SA
Papel keabauk
investimentu no finansas hanesan motivador hodi bele aumenta aktividade
ekonomia iha familia no bele habelar aktividade iha sosiedade nia leet hodi fo
benefisiu positivu ba sosiedade li-liu iha familia para bele moris ho
sustentabilidade.
Knáar
Ne’ebé Durante Ne’e Hala’o Iha kaebauk investimentu no finansas SA
Tuir
Dr.Vascodino Lopes nu’udar xefe kaebauk hatete katak papel
kredito “Hanesan kaebauk investimentu no finansas SA nian diresaun ida
ne’ebé importante tebes atu hala’o knaar no toma resposabilidade servisu hodi
hare ba assuntu problema ekonomia ne’ebe mak ass iha sosiedade no mos iha
nasaun Timor-Leste, kaebauk investimentu
no finansas SA foka liu-ba papél kaebauk no investimnetu no finansas SA nia knaar ida ne’ebe mak imprtante tebes atu
halo servisu ba,nu’udar direktur kaebauk investimentu no finansas SA hanesan
servisu ne’ebe mak importante tebes atu muda moris sosiedadde nian ba moris ida
ne’ebe mak sustentavel,knaar ne’ebe mak halo iha kaebauk investimentu no
finansas SA kontrola staf sra bainhira
atu halo servisu no asina dokumentu no halo verifikasaun ba kliente sira ne’ebe
atu halo kreditu,kontrola para hanesa kontorla ba kliente sira ne’ebe mak selu
kreditu tardi,halo prossesu ba disbusment/despaixo osan ba kliente sira
kontrola ba brans.kaebauk investimentu no finansas SA responsabiliza ba problema ekonomia iha
sosiedade no mos ba nasaun iha Timor-Leste, ho maneira atu hasa’e kresimentu
ekonomia. (Intervista iha loron 6 Fulan
Setembro tinan 2021/iha oras 09:24 mnt).
Tuir
sr.Cornelio Dos Santos De Araujo nu’udar staf hatete katak, Nu’udar
funsionario iha knaar ne’ebe tenke hala’o serviso, hanesan ba iha
area operasaun mak hanesan field officer ou staf lapangan nian atu toma konta
hanesan fahe informasaun kona-ba programa kaebauk nian ba iha komunidade hodi halo
rekrutamentu ba kliente ne’ebe iha interese atu assesu ba programa refere tuir
nesessidade kliente nia presija, no halo intervista ba kliente sira ne’ebe mak
atu halo kreditu iha kaebauk ne’e atu nu’une’e bele hatene kona-ba negodiu ne’ebe mak kliente
sira atu halo,hodi nu’une’e la bele mosu konfuzaun ba kliente sira,no mos tun
ba area/lapangan hodi tuir kliente sira ne’ebe mak loron no fulan to atu selu kreditu ba kaebauk, (Intervista iha loron 5 fulan Setembro tinan
2021/iha oras 15:15 mnt).
Reprezentante Husi Sr.Vascodino
Lopes nu’udar xefe kaebauk Iha mos bookepper hanesan iha kaeabuk ne’e mos
uja sistema teknologia no Sra. Catarina
Soares Ramos haktuir katak, Nu’udar
bookepper atu nu’ne’e fasilita ba
kliente sira bainhira kliente sira mai selu kreditu no taka kreditu hodi bele halo saving ba iha klinte sira nia
dokumentus no orsametu sira ne’ebe mak durante ne’e kliente sira halo kreditu
no mos kliete sira saving/uang tambungan ne’ebe mak kliete sira rai ,atu
nu’une’e kliente sira bele hatene tuir sira nia osan saving,no dokumetus hirak
ne’ebe mak bookepper simu husi kliente sei haruka mai fatin kaebauk nasional. (Intervista iha loron 6 Fulan Setembro tinan
2021/iha oras 09:10 mnt).
Reprezentante husi Sr.Vascodino
Lopes nu’udar xefe kaebauk esplika katak, Kaebauk investimentu no finansas
mos iha kasier ne’ebe mak hala’o husi Sr.Mariazinha
Santos Seu Lopes hala’o nia
servisu hanesan kasier atu simu orsametu
ne’ebe mak kliente sira mai selu no
klinte bsira atu taka kreditu,hodi priense recivo ne’ebe atu nu’une’e bele sai
hanesan evidesia ida ba kliente sira. (Intevista
iha loron 6 Fulan Setembro tinan 2021/oras 14:30 mnt).
Liu husi dadus ne’ebe mak peskijadora hala’o ona iha fatin
refere maka peskijadora konklui katak kaaebak investimetu no finansas atu
fasilita sosiedade sira atu aumenta ka
halo boot ita nia negosiu hodi hasa’e kresimentu ekonomia liu husi
kreditu.kaebauk mos bele suporta ita boot sira ne’ebe hakarak hadia uma no bele
ajuda selu ita boot sira nia oan nia eskola.
Knar
Admin Officer nia Knar
Tuir Sr. vascodino lopes nu’udar xefe kaebauk
hatete hanesan funsionario admin officer nian oinsa atu garantia no aseguru ba
dokumentus klientes sira nian no tenke tau dokumentus hirak ne’e ne’e ba nia
fatin no tuir nia loron no tinan ne’ebe klinte sira mai halo kreditu, no tenke
kontrola mos dokumentus sira ne’e la bele a’at ou lakon. (Intervista iha loron 07 Fulan Setembro 2021/iha oras 15:30 mnt).
Programa
ne’ebe mak kaebauk investimentu no finansas implementa
Tuir sr. Carlito Dos Santos hatete katak iha
kebauk investimentu no finansas iha nia programa haat mak hanesan, Edukasaun, Agrikultura, Hadia uma, Negosio/
Agrikultura.programa hirak ne’e mak papel kaebauk investimentu no finansas
SA implementa. (Intervista iha loron 08
fulan Setembro 2021/ iha oras 10:36mnt).
Peskijadora hakarak
konklui katak prgrama ne’ebe kaebauk implemeta ona hanesan baze importante ida
atu sosiedade sira bele halo kreditu hodi hadia moris no bele halo negosiu no
moss el oan sira nia eskola.
Sistema
ne’ebe kaebauk investtimentu implementa
Tuir sr.Carlito dos santos nu’udar staf
hatete katak Sistema ne’ebe mak
implementa iha kaebauk investimentu ne’e
rasik hanesan bainhira kliente ne’ebe
mak halo kreditu/foti osan iha kaebauk investimentu no finansas ne’e tenke selu
tuir nia loron no fulan ne’ebe determina ona iha kalendario,iha tinan 2016
kaebauk investimentu utiliza sistema ida katak baihira kliente ne’ebe mak selu
kreditu tardi,mak sei kaeabuk sei tun direita sei foti/tarik kliente sira nia
sasan ne’ebe mak iha hanesan televizaun motor,bele mos sasan sira seluk hodi
taka ba kliente sira nia osan ne’ebe mak la selu iha fulan rua ka liu,maibe
ohin loron sistema ne’e la implementa ona iha kaebauk.
No mos kolia mos
kona-ba atu halo kreditu tuir program ne’ebe amk iha kaebauk n’e nian hanesan
atu halo kreditu tenke iha nia rekejitus ne’ebe mak kaebauk presiza bainhira
kliente sira atu halo kreditu .rekejitus ba klinete ne’ebe mak atu halo
impestimo ba iha edukasuan no negosiu no hadia uma,iha ne’e rekejitus la
hanessan .
a) Rekejitus
ba kliente ne’ebe mak nu’udar funsionariu atu hadia uma :
1. Formulario
Saving
2. Formulario
KIVA
3. Formulario
Aplikasaun ba Emprestimu
4. Foto
Kopia kartaun elitoral kliente
5. Foto
Kopia kartaun elitoral kaben ka apoio
6. Foto
Kopia kartaun elitoral sasin
7. Estratu
Banku fulan 3 ikus - Kliente ho nia kaben
8. Foto
koloridu kliente nian 2 X 3 ( Tahan 2 )
9. Foto
koloridu Fen ka laen ou apoiante nian nian 2 X 3 ( Tahan 1 )
10. Foto
ba uma ne’ebé atu hadia
11. Estimasaun
Gastus
12. Declarasaun
chefe departemento husi servisu fatin
13. Mapa
kliente nia negosio ka hela fatin
14. Formulario
Aplikasaun ba Emprestimu tuan
b) Rekejitu
ba negosiu no eduksaun no agrikultur
1. Mapa
kliente nia negosio ka hela fatin
2. Foto
kopia Kartaun eleitoral kliente
3. Foto
kopi kartaun kaben/apoiante
4. Foto
koloridu kliente nian 2 X 3 ( Tahan 2 )
5. Foto
koloridu Fen ka laen ou apoiante nian nian 2 X 3 ( Tahan 1 )
6. Formulario
Aplikasaun ba Emprestimu tuan
7. Kontartu
tuan
8. Horario
tuan
9. Recibu
kolesaun
10. Formulario
PPI
11. Statement
of account
Iha kaebauk mos sei fo kreditu tuir nia programa ne’ebe
mak iha no tuir nia durasun tinan ne’ebe mak la hanesan tuir kliente sira mak
determina nia tinan ,maibe kaebauk investimenttu no fianansas oferese 1,5% ba
kliente sira bainhira halo kredtitu.maibe antes atu kliente sira atu halo
kreditu tenke iha konkordansia husi kaebauk investimentu no finansas nu’udar
entidade ida ne’ebe fo impresta osan iha
direitu atu hetan informasaun troka ba malu ka fahe informasaun kona-ba kliente
nia kreditu(nu’udar ema ne’ebe impresta osan)ba iha sistema registu informasun
ka kreditu nian,no iha kaebauk iha fulan agustu to fulan ssetembro iha kliente
hamutuk 98 mak halo kreditu iiha kaebauk iha kaebauk Munisipiu Likisa Suku
Bazartete . (Intervista iha loron 08
fulan setembro 2021/iha horas 14:15 mnt).
Tuir
Sr.Augosto Barreto Barros nia hatete katak Kaebauk investimentu no finansas
SA liu husi kreditu kaebauk investimetu ne’e no finansas ne’e rasik bele fo
kreditu mai atu halo kreditu hodi bele hadia
ami nia moris no ajuda ami atu selu ami nia oan nia skola,tuir sr agusto
barreto barros hatete iha tinan 2016 nia hari negosio ida kona-ba halo odamatan
no arus ,maibe negosiu ne’e rasik parado tiha,maibe tuir sr agusto iha meius
ida atu hala’o fila fali nia negosiu ida ne’e sr agusto barreto barros halo
kreditu kaebauk iha tinan 2018 iha tempu ne’eba negosiu ne’e bele lao fali no
liu husi negosiu ida ne’e sr agusto bele hasa’e kresimentu ekonomia liu husi
kaebauk investimentimentu no finansas. (Intervista
iha loron 09 fulan setembro tinan 2021/iha oras 10.49 mnt).
Tuir sra Olivia De Jesus Pereira hanesan
kliente hatete Kreditu kaebauk
investimentu no finansas ne’ebe mak ami halo kreditu atu selu oan nia eskola,no
sosa sasan tasi nian hanesan redi,makadadi,tali,ro,atu nune’e bele hadia moris
no bele hasa’e kresimentu ekonomia familia nian kreditu ne’ebe mak kaebauk fo
impresta mai ami bele ajuda ona ami atu negosiu privado hodi bele hasa’e
kreismentu ekonomia liu kreditu ne’ebe mak kaebauk oferese ona mai
sosiedade sira hodi bele hadia ami nia
moris no ba ami nia sira nia eskola. (Intervista
iha loron 09 fulan setembro 2021/ iha oras 14:15 mnt).
Tuir
Sra. Angela hatete katak Objetivu atu halo kreditu
iha kaebauk investimentu o finansas atu halo negosiu hodi bele sustenta familia
no mos selu oan nia eskola, negosiu ne’ebe mak halo ona mak hanesan loke keos
no kuda modo. (Intrevista iha loron 09
fulan setembro 2021/iha oras 15:00 ).
Peskijadora hakarak
konklui katak kaebauk investimetu no finansas hanesan banku ida ne’ebe mak iha
nia knar atu hadia ekonomia sosiedade nia ne’ebe menus, kaebauk fo kreditu ba
sosiedade hodi bele hasa’e kresimentu ekonomia familia no mos nasaun nian.
Análiza
No Interpretasaun Dadus
Bazeia tuir rezultadu
ba atividade peskiza ho hatan na’in sira iha fatin peskiza determinadu maka, nu’udar
peskizador halo review no ezamina fila fali dadus sira ne’ebé ligadu ho servisu
kreditu kaebauk investimentu no finansas
nian ne’ebé mak iha, atu fo kreditu ba sosiedade hodi hasa’e kresimentu
ekonomia. Nune’e peskizador halo análizasaun ba dadus sira rekolla ona ho
utilizasaun metodu kualitativu deskritivu hodi halo investigasaun klean
relevante ho fenomena-fenomena sira ne’ebé akontese hodi interpreta dadus
liu-husi meius intervista maka hala’o husi peskizador iha fatin peskiza refere.
Liu-husi dadus sira
ne’ebé peskizador rekolla direitamente husi respondente iha fatin peskiza nian
hatudu katak, klarumente nu’udar hatan na’in esklarese klean liu kona-ba
problema no ativdidade saida deit maka akontese, tan ne’e peskizador haree no
halo ánalizasaun ba papél kreditu kaebauk
investimentu no finansas hodi fo kreditu ba sosiedade hodi hasa’e kresimentu
ekonomia. Kaebauk investimentu no finansas. No iha kaebauk ne’e rasik problema
mak iha hanesan hare’e ba iha linha internet ne’ebé mak sai hanesan impaktu ida
ba sira atu hala’o servisu.
Papel Kaebauk
investimentu no finansas ne’ebe ho Objetivo husi kaebauk investimentu no
finansas atu haburas riku soin familia, no kbiit ba familia sira hodi hadia
sira nia moris lor-loron nian iha sira nia familia rasik.
Governu Timor-Leste
hala’o politika hodi suporta instituições- instituições financeiras ne’ebe iha,
sai fasilitador ba iha problema rendimentu ka fundus. Ida ne’e mos sai hanesan
meius solusaun ne’ebe útil iha empresta, espesial ba ida ne’ebe mak atu hasa’e
fundus negosiu ou empresarial. Parte ida instituições ne’ebe suporta no fo
ajuda empresta ba fundus empresarial mak kooperativa. Kooperativa ne’ebe mak
ohin loron atu hafasil dalan ba prosesu kreditu liu husi modal negosiu ba iha
autor negosiu ne’ebe mak iha, hodi fo oportunidade atu bele halo negosiu hodi
nune’e nia kliente sira bele dezemvolve no bele hasa’e sira nia krisimentu
ekonomi moris membru ne’ebe iha capital no mos iha suku.
Bazeia ba análizasaun
dadus ne’ebé sita ona iha leten maka nu’udar peskizador kontinua atu halo
interpretasaun papél kaebauk investimentu no finansas hodi fo kreditu ba
sosiedade hodi hasae kresimentu ekonomia liu kaebauk investiementu no finansas
atu fo kreditu ba sosiedade no ba familia sira sai hanesa oportunidade ida ne’ebe mak diak tebes atu ajuda hodi hadia
sosiedade sira nia moris, atu nu’une’e bele muda sira nia ekonomia familia nian
no bele hamenus kiak iha sosiedade, no mos bele hasa’e kresimentu familia no ba
nasaun Timor-Leste.
Bazeia ba rezultadu peskiza
ne’ebe mak esklare ona, mak peskizador halo sengkronizasaun ho enkuadru
literasia Tuir peritus Simon Kuznets dehan, Kresimentu ekonomi
hanesan atu hasae kapasitasaun tempu ne’ebe mak naruk husi nasaun ida ne’ebe
iha relasaun atu fo sasan atu hasae kapasidade ekonomia nia ba iha sosiedade.
Bazeia opiniao iha
leten maka hakarek nain atu konklui deit katak Kresimentu ekonomia hanesan
prosessu atu hasae output capital ne’ebe mak iha nasaun ida iha tempu naruk no
mos mudansa kresimentu ekonomi iha nasaun ida ne’ebe akontese iha peiode ne’ebe
determina ho akumulasaun husi tinan ba tinan hodi sai sasukat husi kuantitativu
nian ne’ebe mak hakerek ona iha dezenvolvimetu ekonomia iha tinan ida ne’e
maibe diferente ho tinan uluk nian. tamba liu husi kresimentu ekonomi hanesan
prosesu atu hasae kapasidae produsaun ba iha ekonomia ne’ebe mak iha forma atu
hasae kapasidae nasional iha mos kresimentu ekonomi hanesan indikasaun
rezultadu dezenvolvimentu ekonomi ba iha moris sosiedade.
LIAN MAKTAKA
Konkluzaun
Dezenvolvimentu ekonomia
sai hanesan factor importante ida ne’ebe mak sai objetivu no esperansa ida husi
governo. Esperansa dezenvolvimentu ekonomia sai ona baze importante ida ne’ebe
esforsu hala’o husi governo. Hahu husi dezenvol-vimentu ekonomia munisipiu mai
to dezenvolvimentu nasional. Liu husi ida ne’e, mak esforsu ne’ebe mak governo
halo atu hasa’e dezenvolvimentu ekonomia nasional. Hanesan nasaun foun ne’ebe
restaura nia independensia iha era miliniu atu tama ba era globalizasaun ohin
loron, mak ekonomia nasaun Timorense ne’e se’e fraku no la konsisten husi tempu
ba tempu. Kondisaun ida ne’e halo Timor-Leste la iha forsa atu aguenta
estabilizasaun ekonomia husi influensia intenal ho external husi rekursus
naturais ne’ebe la maioria naton atu uja para finaciar ba dezenvolvimentu iha
rai laran.
Politik dezenvolvimentu
nasional Timor-Leste kompostu dezenvolvimentu iklim emprezarial no
investimentu, mak bele hasa’e sector emprezarial privado nasional iha
dezenvolvimentu negosiu ki’ik ne’ebe mak liu husi fo kreditu ou empresta. Maibe
kreditu ohin loron ne’e barak mak liu husi instituições financeiras ne’ebe iha
Timor-Leste no mos husi instituições financeiras estranjeiro /keuangan asing.
Tipu kreditu ne’ebe fo iha nia modelu
ne’ebe hapar ho negosiu ne’ebe baibain halo husi sosiedade ou públiku, funsaun
kreditu geralmente nia objetivu atu atinji nessesidade servisu ne’ebe responde
ba nesesidade sosiedade nia hodi bele ajuda produsaun no konsumidor ne’ebe mak
iha, atu hasa’e povu nia moris diak iha nasaun ida.
Papel kaebauk hakarak
investe atu nu’ne’e bele hadia vida ekonomia iha ita nia rai laran tamba ita
hare hanesan nasaun ida atu hambrik metin nia ekonomia tenke forte se kuandu
ekonomia atu forte tenke mai husi baze ou familia hoi da ne’e maka KAEBAUK
hakarak investe nia programa ba iha kada uma kain ou familia sira ne’ebé’e
presija atu assesu kreditu.
Tuir Banku Sentral
Indonesia nia Regulamentu No. 7/2 / PBI / 2005: esplika katak "kreditu
ne'e provizaun osan ka reklame ekivalente, bazeia ba akordu empréstimu ka
akordu entre Banku no parte seluk ne' ebé obriga impresta osan hodi selu tusan
hafoin periodu tempu balun ho interese.
Hosi definisaun balun
iha leten, bele konklui katak kréditu ne 'e hanesan kolokasaun fundu nian ne'
ebé banku ida halibur ona ne 'ebé mak hanaran kredór ida ba ema ne' ebé mak
bainbain bolu kredór, ho akordu ida atu fó fila fali osan ne 'e tuir periodu
tempu.
Liu husi ida ne’e
peskijadora hatete papel kaaebauk investimentu no finansas bele muda sosiedade
nia moris ba moris ida ne’ebe mak sustentavel, liu husi selu oan sira ba eskola
no halo negosio iha sira nia moris hodi bele dezenvolve sira nia ekonomia
familia nia no mos bele hasa’e kresimentu ekonomia nasaun nian liu husi kreditu
ne’ebe mak kaebauk investimentu no finansas investe klaru katak fo ona vantage
ne’ebe bele hadia sosiedade nia moris, no halo sosiedade sira bele hasa’e
kresimentu familia nian.
Sujestaun
Bazeia tuir konkluzaun
iha leten nune’e nu’udar hakerek na’in hakarak sujere ba:
- Governo
tenki iha planu ida ne’ebe mak diak atu nu’une’e bele hasa’e kresimentu
ekonomia sosiedade no mos nasaun nian.
- Dezenvolvimentu
ekonomia sai hanesan factor importante ida ne’ebe mak sai objetivu no
esperansa ida husi governo.
- Governu
presisa toma atensaun ba ekonomia nasaun nian ne’ebe mak ohin loron ita nia
nasaun Timor-leste imfrenta.
- Papel
kaebauk investimentu no finansas mos iha konsiensia ida ne’ebe mak diak
hodi atende kliente sira.
- Instituisaun governu sira seluk iha
Timor-Leste mos iha responsabilidade no kompetensia hodi loke no kria
kampu servisu iha territoriu nasional hodi dezenvolve ekonomia.
Rekomendasun
Iha ne’e peskijadora
hakarak rekomenda ba iha:
- Rekomeda
ba Parte kaebauk investimentu no finansas se bele halo atendimentu ne’ebe
mak diak ba kliente sira
- Rekomenda
ba parte kaebauk nia Rekejitu ne’ebe mak
iha barak liu se bele hamenus tiha balu
- Rekomenda
mos ba parte governo nian atu bele hare’e mos ekonomia ne’ebe mak ohin
loron ita nia nasaun hasoru hela
- Rekomeda
mos ba professor/dosente sira kria koopesaun ho estudante sira hodi bele
hasa’e kapasidade estudante sira nian.
- Rekomenda
ba parte kaebauk uja sistema ne’ebe
mak bele halo kliente sira la bele hetan failansu ruma iha tempu ne’ebe mak determina sira nia
loron atu selu kreditu la bele tardi
Livru
Soekanto,Teori peranaan,(jakarta:Bumi Aksara,2002),hal.243
Iskandar Putong, 2010.Economics Pengantar mikro dan Makro, jakarta,Mitra Wacana Media.
Manual
Menezes Frans (2020) intrudusaun seinsia ekonomi. fratyC2. Dili, Timor-Leste. Albertino De Jesus(2020) estudu dezenvolvimentu komunitaria
website
https://www.paraahli.net/2020/09/pertumbuhan-ekonomi.html
https://pengajar.co.id/masyarakat-adalah
https://wiss.co.id/read-27-pengertian-koperasi-menurut-para-ahli.html
Tidak ada komentar:
Posting Komentar
Husu Ba belun Estudante sira atu resposta ba konfirmasaun ne'ebe mak iha slide powerpoint